Kliknij tutaj --> ❄️ przełożony klasztoru w niektórych zakonach

Odnalezione fragmenty najstarszego kodeksu rękopiśmiennego z klasztoru cystersów 31 NR 19 (28) BIBLIOTEKA 2015 PL ISSN 1506-3615 Jakub Łukaszewski Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Klasztor na Karłowicach franciszkanie zajmują od 125 lat. To ułamek z ponad ośmiuset lat, jakie Zakon Braci Mniejszych jest we Wrocławiu. Gmach przy al. Kasprowicza ma również bogatą przeszłość i wiele miejsc, na co dzień niedostępnych. Biblioteka klasztoru karmelitów w Krakowie na Piasku to wyjątkowy skarb. Przetrwała w swym zasadniczym drukowanym kształcie od XV wieku, a niemal w całości od końca XVI wieku. Była przenoszona i ukrywana w czasie kataklizmów jakie doświadczał klasztor w ciągu swych ponad sześciuset lat dziejów (fund. 1397). Trzy mln złotych - pochodzące z rezerwy budżetowej - zostaną przekazane na odnowę zabytkowych zabudowań klasztornych w Alwerni (Małopolskie) - poinformował w niedzielę minister kultury i dziedzictwa narodowego Bogdan Zdrojewski. Klasztor franciszkanów w Harmężach koło Oświęcimia ma już ćwierć wieku. 25. rocznicę erygowania klasztoru obchodzili uroczyście zakonnicy oraz wierni należący do franciszkańskiej parafii, podczas Mszy św. dziękczynnej. Niedzielnej liturgii przewodniczył prowincjał krakowskiej prowincji franciszkanów o. Rencontre Nocturne Avec Un Fou Otto Dix. Przełożony klasztoru w niektórych zakonach, np. franciszkanów krzyżówka krzyżówka, szarada, hasło do krzyżówki, odpowiedzi, Źródła danych Serwis wykorzystuje bazę danych plWordNet na licencji Algorytm generowania krzyżówek na licencji MIT. Warunki użycia Dane zamieszczone są bez jakiejkolwiek gwarancji co do ich dokładności, poprawności, aktualności, zupełności czy też przydatności w jakimkolwiek celu. Z uwagi na nowe rozporządzenia rządowe ograniczające udział wiernych w liturgii informujemy, że udział w mszach św, które odprawiamy w tymczasowej kaplicy możliwy jest wyłącznie po wcześniejszym kontakcie telefonicznym z przeorem klasztoru (nr tel. 694 480 609). Wejście do tymczasowej kaplicy w Czarnej Sali znajduje się wyłącznie przez furtkę przy ul. Pańskiej. Jednocześnie przypominamy, że wszystkie msze święte odprawiamy zgodnie z przyjętymi intencjami, a mszę świętą niedzielną o godzinie transmitujemy przez internet. Intencje mszalne można zamawiać kontaktując się z o. Piotrem ([email protected]). Po konsultacjach z Klasztorem Karmelitów odwołujemy zaplanowane celebracje Triduum Paschalnego w kościele św. Katarzyny. Liturgie Wielkiego Czwartku, Wielkiego Piątku oraz Wigilii Paschalnej zostaną odprawione we wspólnocie zakonnej. Dołożymy wszelkich starań, aby liturgie Wielkiego Tygodnia były transmitowane przez internet. Sakramentu pokuty udzielamy zgodnie z wytycznymi służb medycznych, prosimy penitentów o indywidualne umawianie się na spowiedź w ramach codziennego dyżuru spowiedzi od godziny do oraz o przystąpienie do spowiedzi w maseczce ochronnej lub z zasłoniętymi ustami i nosem. Konieczność odbycia spowiedzi prosimy zgłaszać na adres mailowy br. Krzysztofa ([email protected]).Przypominamy jednocześnie, że tzw. spowiedź wielkanocną można odprawić do Uroczystości Trójcy Świętej, tj. do 7 czerwca. 25 marca 2020, 15:39 Ciche i pokorne służebnice Pana. Zaślubione Bogu. Służące Jemu i ludziom. Służące. Koniec końców, to właśnie z służącymi często utożsamiane są siostry zakonne w Polsce. Czy pójście do zakonu to jednocześnie przyjęcie na służbę księżom i starszym siostrom w zakonie? Gdzie w tym wszystkim radość służenia Bogu? Nie pomylę się, jeśli napiszę, że w Kościele „ryby i zakonnice głosu nie mają”. Częściej niż siostry zakonne, ale pewnie trochę rzadziej niż kapłani wypowiadają się świeccy. Utarło się zatem przekonanie, że zakonnice to niewykształcone kobiety, które w swojej głupocie (przepraszam Siostry) oddały się na służbę… no właśnie – w zasadzie wszystkim. Historyczne zaszłości sprawiły, że siostry z zakonów, które uległy kasacie, nie miały się gdzie podziać i tak, często do ich charyzmatu, dołączył jeszcze jeden – służba kapłanom na plebaniach. Oprócz troski o zakrystię, niekiedy przygrywanie na organach, dbały o parafialny dom gotując i sprzątając. Tak, często jest do dziś, choć trzeba zauważyć, że wiele zgromadzeń znów powoli uniezależnia się od księży. I dobrze. W momencie, gdy służba zamienia się w niewolnictwo należy odciąć toksyczne więzy, nawet za cenę opuszczenia strefy komfortu. Być może wciąż za wolno, ale siostry wyłamują się ze stereotypu sióstr służek. Niesamowite dzieła które prowadzą – domy dziecka, pomocy społecznej, samotnej matki, przedszkola, szkoły – wymagają kwalifikacji, których nie powstydziłby się nie jeden manager, a siostry po prostu robią swoje. Także z edukacją wyższą sióstr nie jest tak źle, gdyż znakomita większość, jeśli nie wszystkie posyłane są na studia teologiczne, a niektóre z nich sięgają po jeszcze wyższe tytuły naukowe. O ile księży doktorów jest masa, to jeszcze kilka lat temu tytuł siostry doktor budził zdziwienie. Dziś już nie. Szerokość ich zaangażowania duszpasterskiego jest niezwykła – wiele z nich odwiedza więzienia, poprawczaki, posługuje w szpitalach, wyciąga dziewczyny z prostytucji i bezdomnych z życiowego dołka. Tysiące zakonnic za granicą stanowią często zielone oazy na pustkowiu laicyzacji, a tam, gdzie ludzie już zapomnieli, lub nawet nie poznali Bożej miłości przypominają o Jego realnej obecności niczym wieczna lampka przy tabernakulum. Także te klauzurowe, choć nieobecne dla świata, dają o sobie znać, przynosząc duchowe owoce swojej żywej obecności. Choć dla wielu ludzi habit jest jak ściana, której nie są w stanie pokonać, to myślę, że ŚDM w Krakowie udowodniły nam, że zakonnice to całkiem zwyczajne kobiety. Choć widok zakonnicy w fastfoodzie nadal zaskakuje (no przecież mają czasem ochotę na jakiś mleczny koktajl), to nie aż tak jak przed 2016. Bo zakonnica i burgera może zjeść, a może nawet piwa ze znajomymi skosztować. Bo dlaczego nie? To też człowiek. Kiedyś w rozmowach ze znajomymi przewinął się temat powołania i różnic między życiem księdza i zakonnicy. Niemal oczywistym było to, że księża mają lepiej. Od prozaicznego „świeckiego” wyjścia na miasto (bo siostra przecież nie porzuca habitu), po kwestie utrzymania i zarobków. Wniosek był prosty – o ile ktoś może iść „na księdza” między innymi z pobudek materialnych, to ten czynnik w wypadku sióstr zakonnych jest zdecydowanie nierealny. I to nie jest tak, że siostry żyją w skrajnym ubóstwie i przymierają głodem. Wiele z sióstr, z którymi rozmawiałem na temat zakonnego ubóstwa przyznaje, że ich styl życia nie różni się od statusu średnio sytuowanej polskiej rodziny. Podkreślić jednak należy, że w zakonach nie ma miejsca na rozrzutność i zachcianki. W niektórych zgromadzeniach siostry otrzymują skromne, ale wystarczające kieszonkowe, w innych potrzeby sygnalizowane są ekonomowi zakonnemu. Minęło już trochę czasu od mojej lektury „Zakonnice odchodzą po cichu” Marty Abramowicz. Choć jednym historie tam zawarte mogą się wydawać zdecydowanie przerysowane, drugim z kolei absolutnie prawdziwe, to zdecydowanie stonowałbym nastroje. Różnice między żeńskimi i męskimi zgromadzeniami zakonnymi są takie jak między kobietami i mężczyznami, stąd emocjonalność kobiet ma pewnie jakiś wpływ na atmosferę w domach. Studzeniu emocji może pomóc kapelan czy spowiednik, a wydaje się że formacja kapłanów ma w tej materii jeszcze wiele do nadrobienia. Dużą odpowiedzialność za atmosferę w zakonie ma jego głowa. To przełożony generalny odpowiada w pierwszej kolejności za realizację zakonnego charyzmatu, a by tego dokonać, potrzebny jest zgrany zespół. Źle się dzieje jeśli przełożona w swoich decyzjach bagatelizuje współsiostry, czy to młode, czy starsze, bo zarówno jedne jak i drugie wiele wnoszą we wspólnotę – długoletnie doświadczenie tak duchowe jak i duszpasterskie, młodzieńczy zapał, a także nieoceniony krzyż cierpienia. Trzeba jednak pamiętać, że tam gdzie człowiek, tam zawsze mogą pojawić się błędy. Bo jesteśmy tylko ludźmi. W mojej parafii jeszcze do dziesięć lat temu posługiwały siostry. Krajobraz rodzinnego miasteczka niczym złota nić przeszywały ciemne habity Sióstr Józefitek. Niemal 90 lat pobytu w Mielcu wypełniła troska o założoną ochronkę, a później przedszkole, katechizacja w szkołach podstawowych i katecheza maluchów w parafii, nieoceniona praca z dziewczynkami z Dziewczęcej Służby Maryjnej i niezwykłe świadectwo życia dawane młodzieży. Do tego tytaniczna praca w kancelarii parafialnej, troska o dom parafialny i kościół – od kwiatów i porządków po okolicznościowe dekoracje. Do dziś odwiedzając parafialną świątynie mam przed oczyma siostry, które zawsze zajmowały ławkę w pobliżu prezbiterium, a pośród pamiątek z dzieciństwa przechowuję dyplomy potwierdzające uczestnictwo w katechezach dla dzieci. Pamiętam jasełka organizowane w Parafii i późniejsze wyjazdy w różne zakątki w nagrodę za uczestnictwo. Pamiętam siostrę Balbinę, na której wieszaliśmy się w przedszkolu jak na choince i szybciutkie tempo siostry Marciny śpieszącej na lekcje do szkoły. Pamiętam siostrę Pacyfikę, która przynosiła nam na próby jasełek kanapki i herbatę, a jej donośny śmiech rozbawiał każde smutne serducho. Pamiętam siostrę Klemensę i taniec „Pingwinka” na rynku. Wspominam mądre rozmowy z siostrą Elizeuszą i wsparcie od siostry Viannei. Miałem to szczęście, że nie spotkałem złej siostry. Dla mnie wszystkie są święte. Dziękuję Wam Siostry! Choć z roku na rok sióstr ubywa, to wierzę, że Pan Bóg nie dopuści, aby wyginęły jak dinozaury. Poświęcenie swojego życia dla Pana Boga jest czymś po prostu pięknym. Jako że siostry zakonne są takim moim „hobby” (po prostu są jak superbohaterowie ze wszystkimi atrybutami – od superwdzianka, po supermoce) zawsze nowo poznane siostry pytam, czy są szczęśliwe. I wiecie co? Mimo pracy w trudnych środowiskach, różnorakiej sytuacji we wspólnocie, wszystkie zgodnie odpowiadają że tak. Bo życie dla Boga, z Bogiem i w Bogu zawsze daje szczęście. Zarys wiary - katechizm ZAKONY I WSPÓLNOTY Od samego początku spotyka się w Kościele ludzi odczuwających powołanie do życia według Ewangelii. Aby lepiej spełnić to powołanie łączyli się oni, tworząc zakony i zgromadzenia zakonne. Życie w takich wspólnotach nacechowane jest trzema „radami ewangelicznymi”, pochodzącymi z Ewangelii, od samego Jezusa Chrystusa. Mają one pomagać ludziom „być całkowicie wolnymi” dla Boga i ludzi, tzn. przez ubóstwo, bezżeństwo i posłuszeństwo oddawać się w służbę Królestwa Bożego. Kto z wiary i miłości dobrowolnie żyje ubogo, wyraża swą łączność z wszystkimi cierpiącymi niedostatek, a także daną im obietnicę bliskości Boga. Kto z tych samych powodów rezygnuje z małżeństwa i z życia płciowego, ten okazuje w wierze swą solidarność ze wszystkimi osamotnionymi i opuszczonymi. Kto, ufając Bogu, wyrzeka się własnej mocy - świadomie staje w imieniu Boga po stronie słabych, żyje z nimi i dla nich. W ten sposób wspólnoty zakonne stają się żywym znakiem przychodzącego od Boga nowego świata, w którym będzie oczywiste, że wszyscy ludzie w równy sposób doświadczają Jego miłości. Przygotowanie do wstąpienia do takiej wspólnoty trwa kilka lat. Kandydat zostaje przyjęty najpierw do nowicjatu, który jest okresem próbnym. Po jego zakończeniu składa śluby, w których zobowiązuje się żyć według reguły zakonnej. Nie jest to jednak jeszcze przyrzeczenie ostateczne. Dopiero po następnych kilku latach próby składa śluby wieczyste (na całe życie). Na przestrzeni wieków powstawały coraz to nowe wspólnoty zakonne, jako odpowiedź chrześcijan na zmieniające się warunki życia, które przynosiły ich wierze wciąż nowe wyzwania. Zakony usiłują przykładnie dać na nie całemu Kościołowi odpowiedź. Poszczególne wspólnoty zakonne stawiały sobie zadania, które stały się ich „znakiem rozpoznawczym”, np. oddawanie się modlitwie i troska o sprawowanie liturgii, kaznodziejstwo, misję, pielęgnowanie chorych, wychowanie młodzieży. Nazwy swe niektóre z tych zakonów wywodzą od imienia założyciela, np. benedyktyni, franciszkanie, dominikanie. Liczni założyciele zakonów czczeni są jako święci. Ze względu na zadania rozróżniamy zakony czynne i zakony kontemplacyjne, tzn. takie, które za rzecz najważniejszą uznają służenie ludziom, oraz takie, które przede wszystkim oddają się modlitwie, rozmyślaniom i sprawowaniu kultu liturgicznego. Większość zakonów posiada własne domy i własny strój zakonny. Ale istnieją też wspólnoty, zorganizowane na podobieństwo zakonów, których członkowie nie używają specjalnych strojów zakonnych i nie posiadają klasztorów. Żyją wśród ludzi i pracują w różnych zawodach. W dobie reformacji życie zakonne zostało przez Kościoły protestanckie odrzucone. Dopiero od niedawna powstają także i u nich zakony i różnego rodzaju wspólnoty. Najbardziej znaną jest wspólnota braci z Taize we Francji. Każdej epoce niezbędne są przykłady jednostek i grup chrześcijan, którzy potrafią tak żyć wiarą, że Boży świat czynią konkretnym w naszym życiu. Jak Abraham, opuszczają oni za głosem Boga swe bezpieczne warunki i już teraz szukają „nowego życia”. Słowa Jezusa dotyczą każdego, kto dla niego zdecydował się żyć w inny sposób niż większość ludzi: I każdy, kto dla mego imienia opuści dom, braci lub siostry, ojca lub matkę, dzieci lub pole, stokroć tyle otrzyma i życie wieczne odziedziczy (Mt 19, 29). Rady ewangeliczne: Tak nazywają się śluby ubóstwa (rezygnacja z osobistego majątku), czystości (rezygnacja z stosunków płciowych, z małżeństwa - założenia rodziny) i posłuszeństwa (podporządkowanie się przełożonym). Według Ewangelii św. Marka (10, 17-31) są one podane jako rady, a nie jako nakazy. Ślub: Uroczyste przyrzeczenie dane Bogu. Członkowie wspólnoty zakonnej ślubują ubóstwo, czystość i posłuszeństwo - na czas określony albo aż do śmierci. Klasztor (od łac. claustrum = zamknięty okrąg): Dom wspólnoty zakonnej; „Iść do klasztoru” - wstąpić do zakonu, Proszących o przyjęcie do wspólnoty zwie się postulantami, a w czasie trwania okresu próby, kiedy ma się okazać, czy są powołani do takiego życia - nowicjuszami. W niektórych zakonach nowicjusze otrzymują szatę zakonną (habit) dopiero po złożeniu ślubów, w innych - w czasie trwania nowicjatu. Zakon: To, czy w języku kościelnym mówi się o zakonach czy o zgromadzeniach zakonnych, zależy od reguły zakonnej, składanych ślubów i od okresu, w którym został założony. Zakonem w ścisłym tego słowa znaczeniu są np. benedyktyni. Powstałe w ostatnich czasach wspólnoty, których członkowie „żyją w świecie” i wykonują jakiś zawód, określa się mianem instytutów świeckich. Członków niektórych (najstarszych) zakonów zwie się mnichami i mniszkami lub braćmi i siostrami zakonnymi. W niektórych zakonach męskich rozróżnia się między zakonnikami - ojców (członkowie zakonu, którzy ukończyli studia teologiczne i otrzymali święcenia kapłańskie) i braci (członkowie zakonu bez święceń kapłańskich). Klauzura (łac. = odosobnienie): Część klasztoru, do której nie mają wstępu ludzie obcy, goście. Opat: Przełożony opactwa, klasztoru mniszego, z reguły wybierany przez wspólnotę klasztorną. W niektórych klasztorach zwie się on przeorem (prior = pierwszy) albo gwardianem (= strażnikiem) lub też superiorem (= wyższym) czy przełożonym. Taize: Miejscowość we Francji; siedziba ekumenicznej wspólnoty braci, założona w roku 1942 przez Rogera Schutza (ewangelika). Do najważniejszych zadań wspólnoty należy: praca nad zjednoczeniem Kościoła, duchową odnową młodzieży, modlitwa i społeczne zaangażowanie, medytacje i życie we wspólnocie. Asceza (grec. = ćwiczenie): Formy panowania nad sobą i wstrzemięźliwość, wynikające z pragnienia naśladowania Chrystusa, praktykowane nie tylko przez zakonników, lecz także przez wielu świeckich chrześcijan. opr. mg/lb Punktem wyjścia w rozważaniach o pokucie w starożytności chrześcijańskiej jest poczucie grzechu i konieczności oczyszczenia się z niego. Tak Kościół rozumiany jako wspólnota ochrzczonych i wierzących w Chrystusa, jak też każdy poszczególny chrześcijanin, od samego początku mieli świadomość istnienia grzechu i grzeszności każdego z członków Kościoła. Przypominała o tym podstawowa prawda wiary głosząca śmierć Chrystusa za nasze grzechy, a na co dzień uświadamiała to modlitwa „Ojcze nasz”, którą każdy codziennie się modlił. Każdy ochrzczony powtarzał czasem kilka razy dziennie: „odpuść nam nasze winy”. Skoro mamy tymi słowami modlić się codziennie, to oznacza, że jesteśmy grzeszni i nieustannie potrzebujemy miłosierdzia Bożego. Św. Augustyn mówił o grzechach codziennych, za które należy zadośćuczynić codzienną pokutą. Istniała zatem świadomość grzechu, który może być zgładzony przez miłosierdzie Boże, człowiekowi czyniącemu pokutę. Przypominały o tym również teksty Pisma Świętego, nad którymi coraz głębiej medytowano. Świadomość popełniania grzechów miała towarzyszyć każdemu chrześcijaninowi, zwłaszcza gdy stawał przed Bogiem aby się modlić. Wyznanie swojej grzeszności było wręcz nakazane wszystkim uczestnikom Eucharystii. Już w najstarszym tekście chrześcijańskim Didache mamy przypomnienie: „gromadźcie się razem, by łamać chleb i składać dziękczynienie, a wyznawajcie ponadto wasze grzechy, aby ofiara wasza była czysta”[1]. To zalecenie jest świadectwem dwóch rzeczy: świadomości grzeszności i konieczności oczyszczania się z grzechów, zwłaszcza wtedy, gdy szuka się kontaktu z Bogiem. Wyznanie grzechów na początku sprawowania Eucharystii było jednym z takich sposobów. Tego wyznania nie można rozumieć jako spowiedzi publicznej, ale jak to mamy we współczesnej liturgii, było to wspólne przeproszenie za grzechy. Jednak każdy w swoim sumieniu miał obowiązek przeprosić Boga za uświadomione własne grzechy. W ten sposób to wyznanie grzechów nie dotyczyło tylko tych, którzy popełnili jakieś szczególne grzechy, ale wszystkich, bo każdy popełniał grzechy codzienne. Zanim jednak chrześcijanin mógł przepraszać za swoje grzechy konieczne było wejście w przyjaźń z Bogiem. To dokonywało się w sakramencie chrztu. Zgodnie z nauką Kościoła każdy człowiek przychodzący na świat potrzebuje obmycia z tego, co nazwano później grzechem pierworodnym. I Kościół oferował chrzest, czyli pierwszą pokutę, dzięki której człowiek otrzymywał odpuszczenie wszystkich grzechów, w jakie popadł bez własnej winy i jakie sam osobiście popełnił. Jeśli nie slyszysz radia spróbuj inny strumień lub zewnętrzny player Audycja RDN Małopolska Pierwsza pokuta Przyjęcie chrztu gwarantowało odpuszczenie wszystkich grzechów. Zwyczajnym rodzajem chrztu był ten udzielany w Kościele przez zanurzenie lub polanie wodą. Oczywiście taki chrzest można było przyjąć tylko raz w życiu. Przekreślał on grzeszną przeszłość bez zobowiązywania do jakiegokolwiek zadośćuczynienia a jedynie w okresie przygotowania do chrztu należało podjąć zwyczajne akty pokutne. Przede wszystkim jednaj wymagane było szczere nawrócenie i wyjście z grzesznej sytuacji. Przykładowo. Przed chrztem należało uporządkować życie małżeńskie i zawodowe. W ramach takiego uporządkowania ktoś zajmujący się pracą niemoralną musiał z niej zrezygnować, a związek małżeński musiał być uregulowany zgodnie z etyką chrześcijańską. Dopełniwszy tych warunków, człowiek mógł mieć spokój sumienia i rozpocząć nowe życie w łasce, czyli w przyjaźni i we wspólnocie z Bogiem, oraz w jedności ze wspólnotą, czyli Kościołem. Przyjęcie chrztu nie oznaczało jednak dla nikogo trwałej i absolutnej bezgrzeszności. Jak już zostało wspomniane, chrześcijanie żyli z świadomością swojej grzeszności. Nie oznaczało to jednak utraty życia Bożego, czyli łaski. Tej nie traciło się przez grzechy codzienne, których uniknąć było bardzo trudno. Te popełniane przed chrztem były zmazane w tym sakramencie, natomiast za grzechy popełniane po chrzcie każdy ochrzczony miał obowiązek podejmować czyny pokutne i korzystać z różnych środków, które uważano za skuteczne jako zadośćuczynienie. Każdy jednak musiał robić to na własny rachunek. Kościół tylko podsuwał pewne propozycje. Znane są rady Orygenesa, który wyróżniał siedem sposobów pokuty. Były to; chrzest, męczeństwo, jałmużna, darowanie uraz bliźnim, nawrócenie grzesznika, doskonała miłość i wreszcie „twardy i trudny przez pokutę, kiedy to grzesznik łzami obmywa swoje łoże […] i nie wstydzi się wyznać swego grzechu kapłanowi Pańskiemu”[2]. Inni autorzy wymieniali jeszcze więcej. Dodawali umartwienia, modlitwa innych, walka z wadami, posty, unikanie przyjemności, itd[3]. Podstawową pozostawała jednak modlitwa o „odpuszczenie win” i związana z nią obietnica Chrystusa. Początkowo nikt w tę sferę nie ingerował. Każdy chrześcijanin sam, według własnego uznania podejmował akty pokutne, nikogo o tym nie informując. Była to tzw. pokuta codzienna, do której praktykowania każdy się poczuwał. Już jednak pierwsze wspólnoty chrześcijańskie doświadczyły w sposób bolesny, że chrzest nie chroni przed uczynkami nie dającymi się pogodzić z wymaganiami Kościoła. Pojawiły się przypadki ciężkich wykroczeń, zwłaszcza zaparcia się wiary i bałwochwalstwa. Najczęściej miało to miejsce podczas większych lub mniejszych prześladowań. Ludzi dopuszczających się tego typu czynów usuwano ze wspólnoty. Nazywało się to pozbawieniem komunii, bo istotnie najbardziej widocznym znakiem takiego wykluczenia był zakaz uczestnictwa w Eucharystii i przyjmowania Komunii Świętej. Wykluczeni musieli się z tym pogodzić i problem pozornie był rozwiązany. Druga pokuta Problemu z wykluczonymi z Kościoła nie było do chwili, kiedy niektórzy z nich zaczęli starać się o powrót. Te pojedyncze na początku przypadki wywołały w Kościele dyskusję. Najpierw zaczęto się zastanawiać, czy Kościół może takich ludzi przyjmować. Gdyby tak było, to rodziło się następne pytanie: jak to robić? Ewangelia w tym względzie nie daje jasnych rozwiązań. Odpowiedź na pierwsze pytanie nie była wcale taka oczywista. Gorąca dyskusja rozpoczęła się w drugim wieku i długo nie było jednoznacznych rozstrzygnięć. Zwolennicy powrotu grzeszników powoływali się głównie na władzę odpuszczenia grzechów, jaka Chrystus dał apostołom, a tym samym Kościołowi: „Komu grzechy odpuścicie, są im odpuszczone”. Ta władza miała dotyczyć wszystkich grzechów. Przytaczano przykład Chrystusa, który wszystkim przebaczał. Argumenty wydawały się przekonujące. Jednak przeciwnicy tego rozwiązania powoływali się na świętość Kościoła, z która trudno pogodzić obecność w nim grzeszników. Odwoływano się również do racji duszpasterskich. Przeciwnicy powrotu grzeszników do Kościoła obawiali się osłabienie dyscypliny kościelnej i tym samym częstszych przypadków popełniania grzechów. Skoro – mówili – chrześcijanin będzie miał świadomość możliwości powrotu do Kościoła, po popełnieniu ciężkiego grzechu, to nie będzie się lękał usunięcia z niego. Przypomnijmy: chodzi o jednorazową możliwość. Nie brakowało też głosów przypominających o świętości Kościoła. W takim Kościele nie ma miejsca dla ludzi dopuszczających się grzechów ciężkich po chrzcie. Chrześcijanie nie godzący się na przyjmowanie grzeszników do Kościoła, często sami w ramach protestu odłączali się tworząc Kościół świętych albo czystych. Zastanawiano się również nad sposobem jednania grzeszników z Kościołem. Dyskusje dotyczyły tego jak i kto miałby tego dokonywać, na jakich warunkach. Były to jak widać racje teologiczne i pastoralne. Pokuta publiczna Wreszcie w trzecim wieku zwyciężyło przekonanie, że chrześcijanom, którzy zostali wykluczeni z Kościoła można i należy umożliwić powrót. Apogeum tej debaty nastąpiło po prześladowaniach za Decjusza, w 249 roku. Było to bardzo specyficzne prześladowanie, bo pozornie nie było wymierzone w chrześcijan. Otóż ten cesarz wydał dekret nakazujący wszystkim mieszkańcom Cesarstwa złożyć w stosownym urzędzie zaświadczenie o złożeniu pogańskiej ofiary. Takie zaświadczenia mogli wydawać wyznaczeni urzędnicy. Okazało się, że bardzo wielu chrześcijan takie zaświadczenie złożyło. Formalnie stali się winni bałwochwalstwa i tym samym zostali wykluczeni z Kościoła. Prześladowanie na szczęście nie trwało długo. Gdy ustało wielu z tych wykluczonych z Kościoła – nazwano ich „lapsi”, czyli upadli – chciało do Kościoła wrócić. Co więcej, wielu z nich tłumaczyło, że wcale nie są winni bałwochwalstwa, bo ofiary pogańskiej w rzeczywistości nie złożyło, a tylko postarali się o zaświadczenie. Okazało się, że takie zaświadczenie można było, jak to się popularnie mówi, „załatwić”. Po burzliwych debatach biskupi zgodzili się na powrót tych „upadłych” do Kościoła. Warunkiem było odprawienie pokuty. Jej czas i rodzaj ustalał w każdym przypadku biskup, bo też bardzo zróżnicowana była sytuacja każdego z nich i należało rozeznać ciężar odpowiedzialności. Inna była sytuacja tych, którzy rzeczywiście ofiarę złożyli, a inna tych, którzy tylko postarali się o zaświadczenie. Z kolei nawet wśród tych, którzy ofiarę złożyli, jedni czynili to po torturach, inni bez tego. W zależności od winy starano się ustalić czas trwania pokuty. Jej istotą był zakaz uczestnictwa w Eucharystii i przyjmowania Komunii świętej. Ten zakaz był mierzony latami, a najcięższych przypadkach miał trwać do końca życia. Oprócz tego pokutujący miał obowiązek wypełniać inne czyny pokutne. Zakończenie pokuty wiązało się z udzieleniem pokutnikowi Komunii świętej. Od tej chwili mógł również uczestniczyć w sprawowaniu Eucharystii. Wprawdzie zasady powtórnej pokuty opracowane dla „upadłych” w czasie prześladowań dotyczyły grzechu apostazji, a więc odstępstwa od wiary, ale obowiązywały one również wobec grzeszników wykluczonych z Kościoła za inne grzechy. Przełom jaki nastąpił w trzecim wieku uruchomił cały proces. Przyjmowanie do Kościoła ludzi z niego wykluczonych stało się czymś naturalnym. Dopracowywano tylko sposób w jaki ten powrót miał następować. Trudno jest śledzić jak ten proces przebiegał, ale wiemy jak wyglądał w czwartym wieku, czyli w okresie rozkwitu publicznej pokuty. Rozpoczęcie pokuty miało charakter liturgiczny. Biskup nakładał na pokutnika ręce i określał mu czas jej trwania. Penitent wchodził tym samym do stanu pokutników. Często wyróżniali się oni nawet przez noszenie specjalnego stroju pokutnego. Generalnie pokuta składała się z czterech etapów. Pierwszy etap polegał na przed drzwiami kościoła i proszeniu wchodzących tam o modlitwę. Nazywano tych pokutników „płaczącymi”. Następnie pokutnik mógł już wejść do kościoła i pozostać w nim, w wyznaczonym miejscu, do zakończenia liturgii słowa. Po czym musiał opuścić kościół wraz z katechumenami. Trzeci etap pokuty polegał na tym, że pokutnik pozostawał w kościele w specjalnie wyznaczonym miejscu, ale nie mógł uczestniczyć w liturgii. Często pozostawał w pozycji klęczącej, albo nawet leżąc krzyżem na posadzce. Dopiero odbywając czwarty etap pokuty mógł uczestniczyć w liturgii, jednak bez możliwości przystępowania do Komunii świętej. Dopiero po zakończeniu tego etapu następował moment udzielenia Komunii świętej i tym samym pokutnik wracał do pełnej jedności ze wspólnotą. Etapy czy tez stopnie pokuty były zazwyczaj rozłożone równomiernie. Jeśli więc ktoś miał nałożony dwudziestoletni okres pokuty, to każdy z tych etapów liczył pięć lat. Tylko niebezpieczeństwo mogło skrócić okres pokuty. Oczywiście nad przebiegiem pokuty czuwali wyznaczeni ludzie. Byli to diakoni, ostiariusze, a przede wszystkim biskup. Z każdym etapem mogły być związane lokalne zwyczaje. W Rzymie pokutujący, którzy już byli w kościele, stali ze spuszczonymi głowami, a po skończonej Eucharystii, padali na twarz. Przychodził do nich biskup, który również padał na posadzkę a wraz z nim pozostali wierni. Po chwili modlitwy biskup, a za nim pozostali powstawali i pokutników odsyłano[4]. Na Wschodzie tego zwyczaju nie znano. Natomiast istniała tam praktyka leżenia krzyżem w czasie sprawowania Eucharystii[5]. Pokutnik był też zobowiązany do podejmowania różnorodnych praktyk pokutnych. Nie były one ściśle określone, ale każdy z nich miał świadomość, że winien pościć, poświęcać się dziełom miłosierdzia, rezygnować z rozrywek. Były to praktyki wymagające, stąd już przy przyjmowaniu do stanu pokutników zastanawiano się, konkretnie biskup, czy proszący o pokutę jest w stanie tym wymaganiom podołać. Pokuta miała być lekarstwem i dlatego biskup musiał stosować ją w umiejętny sposób[6]. Zakończenie pokuty i przyjęcie powtórne grzesznika do Kościoła było zazwyczaj aktem publicznym i wręcz uroczystym. Tylko wyjątkowo miało to wydarzenie formę prywatną. Działo się tak np. w przypadku choroby i niebezpieczeństwa śmierci. Wraz z rozwojem praktyki pokutnej zwiększał się katalog grzechów nią zagrożonych. To było w gestii biskupów i synodów. Również czas trwania pokuty za inkryminowany czyn mógł być różny w zależności od regionu. Tytułem przykładu można wspomnieć, że za zabójstwo pokuta mogła trwać dwadzieścia lat. Za kradzież, za przystąpienie do grupy heretyckiej – dziesięć lat[7]. W podobny sposób karano grzechy apostazji, bałwochwalstwa, uciekanie się do praktyk zabobonnych, krzywoprzysięstwa. Znaczną grupę stanowiły grzechy przeciw szóstemu przykazaniu[8]. Pokuta dla wszystkich Zasady dotyczące pokuty obowiązywały wszystkich chrześcijan w jednakowym stopniu, choć z ich egzekwowaniem mogły być czasem kłopoty. Znamienna w tym przypadku jest historia pokuty cesarza Teodozjusza. Był to cesarz o bardzo chrześcijańskich przekonaniach, ale spotkała go bardzo nieprzyjemna historia. W Tesalonice doszło do rozruchów, wywołanych przez tamtejszych kibiców. W tym mieście, tak jak w każdym większym mieście rzymskim, istniały drużyny rywalizujące w wyścigach rydwanów. To był taki ówczesny sport. Zwycięzcy tych zawodów byli bardzo popularni. Właśnie jeden z takich liderów popełnił wykroczenie o charakterze obyczajowym i został uwięziony z polecenia dowódcy tamtejszych służb porządkowych. Wiadomo, był to wojskowy, bo porządek w mieście utrzymywało wojsko. Rozwścieczeni kibice pochwycili wspomnianego dowódcę i go zlinczowali. Prawo cesarskie było w takich przypadkach jednoznaczne i bezwzględne. Do miasta przybyły posiłki wojskowe, mieszkańców spędzono na ówczesny stadion, losowo wybrano 7000 osób i te osoby stracono. Taka była praktyka. Jednak na wieść o tym bisku Ambroży z Mediolanu, bliski współpracownik dworu cesarskiego, napisał do cesarza Teodozjusza list, w którym zarzucił mu odpowiedzialność za śmierć tych mieszkańców Tesaloniki. Napisał mu, że jako cesarz miał takie prawo, ale jako chrześcijanin nie powinien dopuścić do przelewu krwi. W związku z tym stał się winnym śmierci tych ludzi, a co za tym idzie, wykluczył się z Kościoła. W konsekwencji nie może uczestniczyć w Eucharystii, o ile wcześniej nie wypełni pokuty publicznej[9]. Wybuchł wielka awantura. Cesarz nie czuł się winny, bo on własnoręcznie nikogo nie uśmiercił. Dla większości mieszkańców Cesarstwa to był szok. Nie mogli sobie wyobrazić, że cesarz, do niedawna wręcz postać ze świata bogów, ma stanąć wśród pokutników. A jednak biskup nie ustąpił i cesarz, wprawdzie symboliczną, ale pokutę odbył. W ten sposób surowe prawo kościelne zostało zachowane. Narodziny spowiedzi usznej Pokuta codzienna była sprawą indywidualną każdego chrześcijanina. W przypadku grzechów publicznych, karanych wykluczeniem z Kościoła, chcąc podjąć pokutę musiał zwrócić się do swojego biskupa „wyznając mu swój grzech”, a ten nakładał stosowna pokutę. Takie wyznanie grzechów funkcjonowało od chwili, gdy „druga pokuta” stała się możliwa. Z czasem, w niektórych kościołach byli ustanowienie kapłani, do których można było przyjść i wyznać grzechy, radząc się w sprawach pokuty. Było to możliwe, ale tylko w przypadku grzechów publicznie nieznanych. Była to zatem forma spowiedzi, która nie była wprawdzie powszechna, ale zyskiwała sobie coraz więcej zwolenników zwłaszcza w Kościele łacińskim[10]. Sposób odprawiania pokuty zmienił się mniej więcej w VI wieku za sprawą mnichów iroszkockich. Nie wchodząc w zbyt drobiazgowe wyjaśniania wystarczy powiedzieć, że chodzi o zwyczaje jakie rozwinęły się w klasztorach w Irlandii. Charakterystyczną cechą życia tych mnichów był bardzo surowy tryb życia oraz troska karność poszczególnych mnichów. Surowy tryb życia oraz umartwienia należały do istoty ich duchowości. Mnisi żyli w przeświadczeniu, że umartwienia i czyny pokutne są wyrazem prawdziwej pobożności. Podejmowali zatem surowe posty, spędzali godziny na modlitwie, często leżąc krzyżem, ale też ujarzmiali swoje ciało przez kąpiele w lodowatej wodzie, zachowując absolutne milczenie, powstrzymując się od snu, podejmując pielgrzymki, itd. Te praktyki miały również zapewnić mnichowi panowanie nad własnym ciałem, a zwłaszcza nad jego grzesznymi popędami. Miały zatem znaczenie terapeutyczne. Były traktowane jako lekarstwo na duchowe schorzenia, lub też środki zapobiegające upadkom. Nad dyscypliną klasztoru czuwał przełożony, którego władza była bardzo szeroka. Między innymi miał on również czuwać nad rozwojem wewnętrznym każdego członka wspólnoty klasztornej. Jednym ze środków do tego służących była kontrola nad praktykami pokutnym podejmowanymi przez poszczególnych mnichów. Zgodnie z tym, co już zostało powiedziane na temat pokuty, każdy mnich był zobowiązany podejmować czyny pokutne za własne grzechy. By im to ułatwić przełożony kontrolował tę sferę życia. W praktyce polegało to na tym, że mnich przychodził do przełożonego i przedstawiał stan swojej duszy, czyli grzechy, które popełnił. To były zarówno przekroczenia przykazań Bożych, ale również reguły klasztornej. Przedstawił również sposób, w jaki za te swoje grzechy chce zadośćuczynić. Mówił zarówno o uczynkach, jak też o myślach. Przełożony korygował te postanowienia. Mógł łagodzić, albo też zaostrzać proponowane środki. Jego zadaniem było też dobierania tych środków stosownie do popełnionych grzechów i możliwości mnicha. Miał być lekarzem duchowym, pomagając mnichowi skutecznie walczyć z grzechem i pokusami. Po takiej rozmowie mnich wracał do swych zajęć, pamiętając w pierwszej kolejności o odprawieniu wyznaczonej pokuty i stosowaniu się do wskazań przełożonego. W ten sposób tworzyła się praktyka zadość czynienia, czyli odprawiania pokuty za grzechy. Przez kilka pierwszych wieków stosowania tej praktyka zasada była jednak taka, że grzesznik wyznawał swój grzech, otrzymywał pokutę i dopiero po jej odprawieniu przychodził do kapłana po rozgrzeszenie[11]. Po jego otrzymaniu powracał do pełnej jedności z Kościołem. Te porady, nazwijmy je spowiedziami, odprawiano okresowo, zwłaszcza po większym niepowodzeniu, czyli gdy mnich miał niepokój sumienia, a potem wprowadzono je systematycznie, często co tydzień, czyniąc zeń praktykę pomocną dla rozwoju duchowego. Z czasem praktyka stosowana przez mnichów zaczęła być stosowana także w odniesieniu do ludzi świeckich. Nie mieli oni przełożonego w osobie opata klasztoru, ale mieli swoich duszpasterzy. W przeważającej części byli to mnisi, podejmujący dzieło najpierw ewangelizacji, a następnie normalne duszpasterstwo. Oni zaczęli pełnić rolę „spowiedników”. Korzystali rzecz jasna z własnego doświadczenia zdobytego w klasztorze. Dla ludzi świeckich praktyka ta stanowiła duże ułatwienie. Przeżywając niepokój sumienia związany z popełnieniem jakiegoś grzechu, szli do kapłana, otrzymywali pokutę i już spokojnie mogli przystępować do Komunii świętej. Oczywiście, kapłan podobnie jak opat wobec mnicha, powinien dobierać pokutę stosownie do penitenta. Pokutę każdy odprawiał we własnym zakresie, często w sposób trudno zauważalny dla innych. Tym samym rodziła się praktyka pokuty prywatnej. Zniknęli ludzie odprawiający pokutę publiczną. Pojawienie się tej formy pokuty oznaczało także możliwość jej powtarzania. W przypadku pokuty publicznej dopuszczano tylko jedną możliwość. Pokuta prywatna była powtarzalna, choć czasem mogła być wieloletnia. Od razu należy wspomnieć o dużych kontrowersjach, jakie się pojawiły w Kościele w związku z tą nowa praktyka pokutną. Synody końca VI wieku mocno oponowały, a nawet potępiały kapłanów pozwalających na powtarzanie pokuty[12]. Można się domyślać, że praktyka ta zaczęła być stosowana pod wpływem działalności mnichów iroszkockich, którzy ją zapoczątkowali. Księgi pokutne Każdy opat z czasem wypracowywał swój system nadawania pokuty. Dla ułatwienia spisywał sobie rodzaj pokuty zadawanej za poszczególne grzechy. Zaczęły powstawać tzw. księgi pokutne („libri poenitentiales”), zwane też penitencjałami. Najpierw służyły one jako pomoc w poszczególnych zakonach, a następnie wszystkim, którzy byli w praktyki pokutne zaangażowani. Dla wielu, zwłaszcza mniej doświadczonych duszpasterzy, była to ogromna pomoc. Księgi pokutne są to zbiory przepisów i zasad, którymi winny się kierować osoby wyznaczające grzesznikowi pokutę, w praktyce byli to mnisi przyjmujący spowiedź od wiernych. Spowiednik miał rozeznać sytuacje i stosownie do tego dobrać tak samo zadośćuczynienie, jak też odpowiednie lekarstwo. Od samego początku księgi pokutne składały się z opisu grzechów i nazwijmy to taryfy pokuty, jaką należało za dany grzech zadośćuczynić. Te katalogi grzechów się zmieniały, przede wszystkim powiększały, były coraz bardziej szczegółowe. Wynikało to z potrzeb, jakie mieli spowiednicy. Nie były to księgi oficjalne, stąd różnice między nimi. Każdy, nazwijmy to autor, katalogował grzechy i należną za nie pokutę według własnego uznania. Różnice między poszczególnymi księgami może nie są aż tak radykalne, ale z pewnością zauważalne. Nie było również przymusu stosowania taryf przewidzianych w danej księdze. To zależało od spowiednika. Księgi miały w tym względzie charakter konsultacyjny. Nie było zatem tak, że penitent z góry mógł przewidzieć jaka pokutę otrzyma. Liczyła się nie tylko materia grzechu, ale również okoliczności jego popełnienia, stan społeczny sprawcy, skutki jakie spowodował. Z perspektywy historycznej łatwo stwierdzić na jakie wykroczenia kładziono szczególny nacisk, jakie uważano za szczególnie niebezpieczne i groźne dla duchowości chrześcijańskiej, jakie się powtarzały. Księgi były środkiem kształtowania sumień i postaw moralnych. W najstarszych penitencjałach zwraca się uwagę tylko na większe wykroczenia, typu: zabójstwo, nierząd, świętokradztwo. W późniejszych również na mniejsze, zwłaszcza myśli. Najczęstszą formą pokuty był post, zwykle o chlebie i wodzie. Lżejszą było wyrzeczenie się spożywania mięsa, wina. Inną formą było odmawianie lub śpiewanie psalmów. Mogła to być czynność jednorazowa, np. odmówienie 50 psalmów, lub powtarzająca się: odmawianie określonej ilości psalmów przez wyznaczony czas. Formą pokuty dla małżonków była rezygnacja z pożycia małżeńskiego. Duchownych odsuwano od sprawowania funkcji sakralnych. Pojawiały się propozycje złożenia ofiar materialnych na cele sakralne lub na charytatywne. Pojawienie się pokuty w formie spowiedzi usznej stało się popularne w Kościele łacińskim. Inaczej było w Kościele greckim, ale to już temat odrębny. Polecana lektura: Księgi pokutne, A. Baron, H. Pietras (opracowanie), Synody i Kolekcje Praw 5, ŹMT, Kraków 2011. Chłapowiec M., Pokuta w dokumentach synodalnych chrześcijańskiej starożytności, „Vox Patrum” 30(2010), t. 55, 121 - 134. Kieling M., Zasady ogólne dotyczące praktyk pokutnych na podstawie „Libri poenitentales:, „Vox Patrum” 37(2017), t. 67, 225 – 240. Kieling M., Grzech i pokuta a świadomość świętości w późnej starożytności chrześcijańskiej,”Teologia Patrystyczna” 1(2004), 43 – 54. B. Kosecki, Wyznanie grzechów w praktyce pokuty Kościoła na Zachodzie, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 29 (1976), 65 -81. Myszor W., Grzech i pokuta w Kościele III wieku, „Teologia Patrystyczna” 1(2004), 7 – 18. Zawadzki W., Nauka o pokucie i praktyka pokutna w Kościele rzymskim w okresie starożytności chrześcijańskiej, „Vox Patrum” 10(1990), 807 – 815. [1] Didache 14,1, tłum. A. Świderkówna. [2] Orygenes, Homilie o Księdze Kapłańskiej 2,4, tłum. S. Kalinkowski. [3] Szerzej zob. M. Kieling, Zasady ogólne dotyczące praktyk pokutnych na podstawie „Libri poenitentiales:, „Vox Patrum” 37(2017), t. 67, 230 – 233. [4] Por. Sokrates Sozomen, Historia Kościoła 7,16, tłum. S. Kazikowski. [5] Por. Synod w Ancyrze (314 r.), k. 6; 7; 8. [6] Szerzej zob. Konstytucje apostolskie 2,41,tłum. S. Kalinkowski. [7] Por. Synod w Elwira, k. 22. [8] Por. Bazyli W., List w sprawie kanonów 217, tłum. Krzyżaniak. [9] Por. Św. Ambroży, Listy 11*, tłum. P. Nowak. [10] Szerzej zob. B. Kosecki, Wyznanie grzechów w praktyce pokuty Kościoła na Zachodzie, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 29 (1976), 71 – 72. [11] Tak było mniej więcej do IX wieku, zob. M. Kieling, Grzech i pokuta a świadomość świętości w późnej starożytności chrześcijańskiej, 45. [12] Por., Synod w Toledo w 589 roku, k. 11.

przełożony klasztoru w niektórych zakonach